مدیریت مالی خانواده یک بحث جدی است که غافل شدن از آن می‌تواند تحقق اهداف مشترک یک خانواده را دچار مشکل کند. اگر اعضای یک خانواده نتوانند روی یک برنامه‌ریزی صحیح برای مدیریت مالی به توافق برسند، اعضای چنین خانواده‌ای ممکن است همیشه در دام بدهی‌ها گرفتار بمانند یا هرگز نتوانند به رفاه موردنظر خود در آینده دست پیدا کنند.

مدیریت مالی خانواده باید از بدو شکل‌گیری بنیان خانواده توسط زن و مرد به شکلی منظم و درست برنامه‌ریزی شود. اما این برنامه‌ریزی جنبه‌های متفاوتی دارد. در این مطلب می‌خواهیم با ارائه یک چک‌ لیست، هرآنچه برای مدیریت مالی خانواده لازم است را مورد بحث و بررسی قرار دهیم. لطفاً تا انتها با ما همراه باشید.

مدیریت مالی خانواده چیست؟

مدیریت مالی خانواده شامل قوائدی است که به کمک آن می‌توان درآمد خانواده را به ‌صورتی برنامه‌ریزی شده بودجه‌بندی کرد. تصور کنید زوج جوانی که به تازگی تشکیل خانواده داده‌اند، تصمیم می‌گیرند برای خرج و مخارج زندگی خود مدیریت مالی انجام دهند. ایشان به گفتگو می‌نشینند و هرکدام نظر خود را درباره چگونگی خرج کردن درآمدشان اعلام می‌کنند.

مرد جوان ترجیح می‌دهد بخش زیادی از درآمدشان را برای خرید ماشین پس‌انداز کنند. اما زن جوان می‌خواهد علاوه بر پس‌انداز برای ماشین، بخشی را نیز برای سفر کنار بگذارند.

مرد می‌خواهد با خرید اجناس و خوراک ارزانتر، هزینه‌های ضروری را کاهش دهد، اما زن نمی‌خواهد از اجناس و خوراک بی‌کیفیت ارزان استفاده کنند. در نهایت مرد، همسر خود را پر مدعا و ولخرج خطاب می‌کند و زن هم شوهر خود را مردی خودخواه و خسیس می‌داند.

آن‌ها کلافه می‌شوند و نمی‌دانند چگونه باید برسر یک برنامه مشترک به توافق برسند. مدیریت مالی درست، همان چیزی است که می‌تواند چنین توافق سختی را برای خانواده رقم بزند و اهداف مشترک ایشان را محقق کند.

مدیریت مالی، تمام برنامه‌ریزی‌های اقتصادی یک خانواده را در بر گرفته و تعادل درستی بین مقدار درآمد آن خانواده با خرج و مخارج زندگی‌شان ایجاد می‌کند. مدیریت مالی خانواده همانند مدیریت مالی برای کسب و کار علاوه بر پول می‌تواند سایر منابع مانند زمان، فضای زندگی، موقعیت و ….. را نیز شامل شود.

چگونه می‌توان مدیریت مالی درستی داشت؟

یک مدیریت مالی خانواده درست نیازمند درک مسائل زیادی است. در واقع آموزش رفتارهای مالی باید از دوران کودکی شروع شود تا جوانان در بزرگسالی بتوانند هزینه‌های زندگی خود را به درستی مدیریت کنند. با توجه به اینکه سرفصل‌های مربوط به آموزش رفتارهای اقتصادی و مالی در آموزش عالی کشورمان وجود ندارد، جوانان مؤظف هستند تا خود این علم را فرا بگیرند.

شاید برخی از افراد تصور کنند که چون ریاضی را فرا گرفته‌اند، می‌توانند هزینه‌های مالی خود را به درستی مدیریت کنند. اما مدیریت مالی خانواده و مدیریت مالی شخصی چیزی فراتر از اعداد و ارقام ریاضیات است.

این بدان دلیل است که بخش اعظم درآمد افراد صرف خریدهای غیرضروری آن‌ها می‌شود؛ چرا که افراد دوست دارند خرید کنند. پس خرید یک امر احساسی است و نمی‌شود تنها با منطق ریاضیات آن را مدیریت کرد.

رفتارهای مخرب مالی کدام‌ ها هستند؟

در جامعه‌ای که مدیریت مالی خانواده یا مدیریت مالی شخصی به‌صورت عمومی آموزش داده نمی‌شود، رفتارهای مخرب مالی زیادی در بین افراد آن جامعه وجود خواهد داشت.

می‌توان گفت اکثر مردم تنها بخاطر عدم مدیریت صحیح منابع و دارایی‌های خود است که همیشه در دام بدهی، وام، قرض، چک‌های برگشتی و ….. گرفتار می‌مانند. از جمله مخرب‌ترین رفتارهای مالی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خریدهای بدون برنامه و ناگهانی

بیشتر افراد این عادت بد مالی را در تمام عمر با خود دارند. افرادی که دست به خریدهای سنگین و ناگهانی می‌زنند، به یکباره بخش بزرگی از درآمد خود را تنها صرف یک خرید نسبتاً بی‌مورد می‌کنند، آن‌گاه برای بودجه‌بندی مقدار درآمد باقی‌مانده خود دچار مشکل و فشار می‌شوند.

شاید چیزی که قصد خرید آن را داریم، یکی از وسایل موردعلاقه ما باشد. نمی‌توان از چنین خریدهایی چشم‌پوشی کرد اما برای خرید چنین لوازمی، باید آن را وارد برنامه‌ریزی مالی خود کرد و در وقت مناسب اقدام به خرید کرد نه به صورت ناگهانی و بدون برنامه.

• چشم و هم‌چشمی

شاید تصور کنید موضوع چشم‌ و ‌هم‌چشمی در جوامع مدرن امروز جایی ندارد و انسان امروزی آگاه‌تر از آن است که بخواهد برنامه‌های مالی خود را با چشم و هم‌چشمی به هم بریزد.

البته این موضوع در بین افراد آگاه جامعه کمتر دیده می‌شود؛ اما هنور هم افرادی هستند که هزینه‌های ضروری زندگی خود را فدای چنین عادت مخربی می‌کنند. با اطمینان می‌توان گفت که چشم‌ و هم‌چشمی یکی از بدترین عادات مخرب انسان‌هاست که باعث می‌شود مدیریت مالی آنان دچار خلل بزرگی شود.

• اعتیاد به خرید کردن

افرادی که به خرید کردن اعتیاد دارند، هر روز یا هرماه که دستمزد یا حقوق خود را دریافت می‌کنند، هر ئآنچه که بپسندند را خریداری می‌کنند، حتی اگر به آن‌ها نیاز واقعی و مبرمی هم نداشته باشند.

این افراد دوست دارند فقط خرید کنند. کسانی‌ که چنین عادت مخربی دارند، نمی‌توانند بدون اینکه کلی خرید کنند، حال خوبی داشته باشند، چراکه به آن عادت کرده‌اند. اعتیاد به خرید کردن علاوه بر اینکه یک عادت مخرب مالی است، می‌تواند اسراف هم باشد.

• استفاده از پول به عنوان ابزاری برای کنترل دیگران

هدیه دادن کار بسیار خوبی است اما گاهی هدیه دادن‌ها برای خوشحال کردن دیگران نیست، بلکه برای کنترل آن‌ها است. ممکن است افراد پول را ابزاری قرار دهند تا دیگران را تحت سلطه و نفوذ خود نگه‌دارند. کسی که چنین عادتی دارد، نمی‌تواند نه از نظر روحی آسایش داشته باشد و نه مدیریت مالی خانواده درستی را برای زندگی‌اش لحاظ کند.

• قرض دادن‌های بی‌مورد

قرض دادن هم مانند هدیه دادن کار حسنه و خوبی است اما نه وقتی که خود به منابع مالی‌مان نیاز مبرم داریم. برخی از افراد نمی‌توانند در برابر درخواست‌های قرض جواب «نه» بدهند. در این‌صورت همه از آن‌ها تقاضای مبلغی تحت عنوان قرض گرفتن می‌کنند.

شاید این رفتار کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد اما براساس تجربه بسیاری از افراد جامعه، می‌توان آن را یکی از مخرب‌ترین رفتاری مالی به حساب آورد. شما باید برای درآمد خود برنامه‌ریزی کنید.

اگر بخشی از درآمد شما به نیازهای ضروری‌تان اختصاص ندارد، می‌توانید آن را قرض دهید، اما حق ندارید مبلغی که برای پوشش دادن هزینه‌های ضروری خود و خانواده‌تان کنار گذاشته‌اید را به دیگران قرض بدهید، صرفاً برای اینکه در رودبایستی گیر کرده‌اید.

• سرمایه ‌گذاری‌های نا آگاهانه

برخی از افراد مدیریت مالی خانواده خوبی دارند اما به‌صورتی ناآگاهانه و با ریسک بالایی دست به سرمایه ‌گذاری در بازار بورس یا پس‌اندازهای شخصی می‌زنند و گاهاً ضررهای بزرگی را متحمل می‌شوند. سرمایه‌گذاری به تخصص و آگاهی نیاز دارد.

به همین خاطر افراد باید برای این کار از افراد متخصص مشورت گرفته و سپس اقدام به سرمایه‌گذاری کنند. در صورتی که علاقمند به یافتن راه های سرمایه گذاری می باشید

علاوه بر مواردی که عنوان شد، عادت‌های مالی مخرب بسیار بیشتری در بین افراد یک جامعه وجود دارد. خبر خوب آن است که در سایه آگاهی و تلاش، تمام این رفتارها قابل اصلاح هستند. اگر شما هم یکی یا چند عادت مالی مخرب در خود سراغ دارید، این مطلب را تا آخر بخوانید تا بتوانید در نهایت به مدیریت مالی شخصی یا مدیریت مالی خانواده صحیحی دست پیدا کنید.

چک ‌لیست مدیریت مالی خانواده

برای دستیابی به دانش مالی و دستیابی به یک مدیریت مالی خانواده یا مدیریت مالی شخصی می‌توانید گزینه‌های موجود در چک لیست زیر را الگوی زندگی و رفتار مالی خود قرار دهید. اگر چه عمل کردن ۱۰۰ درصد به تمام موارد این لیست کار بسیار سختی است، اما همین‌که در صدد رعایت آن‌ها باشید، تغییرات بزرگی را در زندگی خود مشاهده خواهید کرد.

• ذهنیت مالی خود را اصلاح کنید

ریشه تمام مشکلات انسان به باورهای آن‌ها برمی‌گردد. نمی‌توان باورهای مخربی از نظر مالی داشت و انتظار موفقیت و پیشرفت مالی هم داشت.

وقتی اعتقاد داشته باشیم که در اوضاع نابسامان اقتصادی کشور نمی‌توان دخل و خرج را با هم هماهنگ کرد، تمام تلاش‌های مدیریت مالی بی‌ثمر خواهند بود.

شما تنها زمانی می‌توانید انتظار داشته باشید که تلاش‌های شما برای مدیریت مالی خانواده یا مسائل مالی شخصی‌تان اثربخش باشد که ذهنیت درستی نسبت به مسائل مالی داشته باشید و از درون به بهتر شدن شرایط ایمان داشته باشید.

• با اعضای خانواده‌تان هماهنگ شوید

همانطور که در تعریف مدیریت مالی خانواده هم عنوان کردیم، گاهی زوج‌ها نمی‌توانند بر روی یک برنامه مالی درست به توافق برسند. این مشکل بخاطر دیدگاه‌های متفاوت زوجین بوجود می‌آید. برای حل این مشکل لازم است تا زوجین بتوانند به درک درستی از نیازهای یکدیگر برسند و تا رسیدن به این درک به یکدیگر فرصت کافی بدهند.

پس از رسیدن به این درک است که می‌توان به توافق صحیحی برای بودجه‌بندی مالی دست پیدا کرد. از آن پس نیز باید اعضای خانواده به‌ خصوص زن و شوهر یکدیگر را در جریان تصمیمات مالی خود قرار دهند و بدون اطلاع از دیگری دست به اقدامات مالی مثل خرید ماشین یا سایر وسایل زندگی نزنند.

• رفتارهای مالی خود را تغییر دهید

اگر درگیر یکی از رفتارها یا عادت‌های مخرب مالی هستید، سعی کنید آن‌ها را تغییر دهید و به کمک توسعه فردی در خود رفتار مناسبی را جایگزین کنید. تغییر رفتار منفی همیشه با موفقیت‌های بزرگ همراه است. گاهی با ترک یک عادت بد مانند اعتیاد به خرید یا خریدهای ناگهانی می‌توان به پیشرفت‌های مالی زیادی دست پیدا کرد.

تصور نکنید موفقیت مالی، موقعیت بسیار دست نایافتنی و دوری است، گاهی فاصله ما تا موفقیت تنها در ترک یک عادت بد یا جایگزین کردن یک عادت خوب مانند عادت به پس ‌انداز نهفته است.

• اهداف مالی تعیین کنید

برای موفق شدن در هر امری، باید هدف مشخصی برای آن تعیین کنید. وقتی نمی‌دانید از نظر مالی، رفاهی و موقعیت می‌خواهید در چه جایگاهی قرار بگیرید، مدیریت مالی خانواده واضحی هم نخواهید داشت.

بنابراین لازم است هرکسی بسته به آرزوها، علایق و خواسته‌های خود و خانواده‌اش، اهداف مالی کوتاه‌مدت و بلندمدت خود را تنظیم کند. اهداف کوتاه‌مدت می‌تواند شامل خرید خانه یا ماشین باشد و اهداف بلند مدت هم می‌تواند شامل برنامه‌ریزی برای دوران بازنشستگی یا برنامه‌ریزی برای دوران تحصیل دانشگاهی فرزندان باشد.

• مقدار درآمد و هزینه‌های خود را یادداشت کنید

اگر بتوانید هر ماه مقدار درآمد و هزینه‌های کوچک و بزرگ‌تان را یادداشت کنید، در آخر ماه به دید مالی واضحی دست پیدا خواهید کرد. در این‌ صورت می‌توانید به هزینه‌های ضروری و غیرضروری خود پی ببرید.

گاهی ممکن است هرماه مبلغی را برای یک خرید غیرضروری مانند خرید قهوه کنار بگذاریم و اصلاً متوجه نشویم که آن خرید کلاً می‌تواند از برنامه ما حذف شود. با یادداشت کردن هزینه‌ها می‌توانید به ضروری بودن یا نبودن تمام هزینه‌های خود پی برده و آن‌ها را با مقدار درآمد خود هماهنگ کنید.

• بودجه‌بندی کنید

وقتی بر هزینه‌های ضروری و غیرضروری زندگی خود آگاهی پیدا کنید، آنگاه می‌توانید برای هزینه‌های ضروری بودجه‌بندی مناسبی را در نظر بگیرید. این بودجه‌بندی می‌تواند شامل هزینه خوراک، مسکن، تحصیل فرزندان، تفریح و …. باشد.

• پس‌انداز را فراموش نکنید

پس‌انداز فراتر از مدیریت مالی خانواده قرار دارد. هرچقدر هم که میزان تورم و هزینه‌های زندگی بالا باشد، باز هم نمی‌توان از پس‌انداز کردن چشم‌پوشی کرد. شما می‌توانید در بودجه‌بندی خود درصد مشخصی از درآمدتان را تنها برای پس‌انداز کنار بگذارید و هیچ حساب دیگری روی آن مقدار باز نکنید.

• اولویت داشته باشید

اگر تعدادی از وسایل ضروری که باید خریداری کنید از یکی یا دو تا بیشتر باشد و درآمد شما تنها در حد خرید یکی از آن‌ها باشد، باید برای خرید این وسایل اولویت‌بندی کنید. یعنی در ماه اول مهم‌ترین و ضروری‌ترین وسیله را خریداری کنید و خرید سایر موارد را به ماه‌های بعد موکول کنید. داشتن اولویت برای خرید‌ها می‌تواند برنامه و بودجه‌بندی شما را بسیار منظم‌تر از پیش کند.

• وسایل غیرضروری را بفروشید

انبار کردن وسایل غیرضروری نیز یکی از عادت‌های بد خانواده‌های ایرانی است. اگر به وسیله‌ای نیاز ندارید، به امید نیاز داشتن به آن در آینده، آن را نگه ندارید. شما می‌توانید با فروش وسایل غیرضروری خود مبلغ بیشتری به پس‌انداز خود اضافه کرده و همچنین فضای خالی بیشتری در منزل‌تان ایجاد کنید.

تحقیقات نشان داده است که وقتی شما جا برای وسایل جدید باز کنید، شرایط طوری رقم می‌خورد که بتوانید وسایل بهتر و تازه‌ای برای منزل‌تان خریداری کنید.

• با تورهای ارزان به مسافرت بروید

اگر قصد مسافرت به مقاصد دوری را داشته باشید، هزینه بلیط هواپیما و سایر هزینه‌ها آن سفر بسیار بالا خواهد بود؛ اما اگر بتوانید برای چنین مسافرت‌هایی از تورهای ارزان مثل تورهای لحظه آخری استفاده کنید، سفر خوب و به صرفه‌ای را هم تجربه خواهید کرد.

اگر وسیله سفر برایتان اهمیت چندانی نداشته باشد، با انتخاب وسایل نقلیه زمینی مانند اتوبوس یا قطار به نسبت سفر با هواپیما هزینه‌ بسیار پایین‌تری را نیز متقبل خواهید شد.

• به دیگران کمک کنید

شاید تصور کنید کمک به دیگران در مدیریت مالی خانواده جایگاهی ندارد. اما اخلاق مالی حکم می‌کند که در بودجه‌بندی‌های خود، درصدی از درآمدمان را به کمک به دیگران اختصاص دهیم.

رعایت این اصل می‌تواند علی‌رغم آسودگی وجدان و آرامش، خیر و برکت بیشتری را وارد زندگی‌مان کند. معمولاً توصیه می‌شود بین پنج تا ۱۰ درصد درآمد برای کمک به دیگران در نظر گرفته شود. برخی از افراد کم بودن مقدار درآمد خود را بهانه کرده و از رعایت این بخش صرف‌نظر می‌کنند.

باید در نظر داشته باشید که اگر درآمدتان کم باشد، مبلغ کمی هم برای کمک به دیگران صرف خواهد شد. شما حتی اگر یک میلیون تومان در ماه درآمد داشته باشید، لازم است تنها ۵۰ هزار تومان آن (پنج درصد) برای کمک به دیگران و امور خیریه اختصاص دهید.

اگر درآمدتان بالاتر باشد، این مبلغ هم بیشتر خواهد شد. کمک به دیگران یکی از عادت‌های بسیار خوب مالی است که ربطی به مقدار کم یا زیاد درآمد ندارد و حتماً باید در نظر گرفته شود.

• به ‌جای مبلغ ، درصد در نظر بگیرید

بهتر است برای اختصاص هزینه‌های خود از درصد به جای مبلغ استفاده کنید. مثلاً به‌ جای اینکه بگویید فلان مبلغ را برای خوراک و هزینه مدرسه بچه‌ها کنار می‌گذارم، بگویید مثلاً ۳۰ یا ۶۰ درصد را به این امور اختصاص می‌دهم.

از نظر روانشناسی ثابت شده است که وقتی شما هرماه مبلغ مشخصی را در نظر می‌گیرد، همان مبلغ به عنوان واقعیت ذهنی شما شناخته می‌شود و افزایش درآمد برایتان سخت خواهد شد. این در حالی است که تعیین درصد، هرماه می‌تواند مبلغ بیشتری را شامل شود.

• درآمد خود را افزایش دهید

افزایش درآمد هم مانند پس‌انداز کردن، فراتر از مدیریت مالی خانواده قرار دارد. بهتر است در کنار تلاش برای کنترل هزینه‌ها، بخشی از انرژی و وقت خود را صرف افزایش درآمدتان کنید تا بتوانید رفاه بیشتری را برای خود و خانواده‌تان مهیا کنید.

افزایش درآمد می‌تواند از طریق کسب و کار خانگی، فراگیری یک مهارت جدید یا راه‌ اندازی یک کسب‌وکار فرعی در کنار کسب‌وکار یا شغل اصلی‌تان باشد.

• از افراد متخصص مشورت بگیرید

بودجه‌بندی و سایر گزینه‌های مربوط به مدیریت مالی خانواده خود را با یک فرد متخصص اقتصادی در میان بگذارید و از او بخواهید تا شما را راهنمایی کند. از مشورت گرفتن غافل نشوید.

مشاوره افراد متخصص در امور مالی می‌تواند بزرگترین راهنمای ما برای رسیدن به یک مدیریت مالی خانواده درست باشد. وقت مشاوره از فرد متخصص بخواهید ایرادهای بودجه‌بندی شما را اصلاح کند و برای جایگزین کردن رفتارهای بد مالی نیز شما را راهنمایی کند.

سخن نهایی

برنامه مدیریت مالی خانواده یکی از اساسی‌ترین چیزهایی است که باید در بین خانواده‌های ایرانی جا بیفتد. چرا که تجربه رفاه بیشتر در زندگی و رسیدن به استقلال مالی تنها در گرو یک برنامه منظم و مدیریت صحیح قرار دارد.

البته مدیریت مالی در زندگی می‌تواند به‌صورت کاملاً مشارکتی با کمک پدر، مادر و فرزندان بالای ۱۸ سال خانواده برنامه‌ریزی شود. برخی از متخصصین امور اقتصادی بر این باورند که مدیریت اقتصادی در خانه توسط بانوان بهتر از آقایان است.

خانم‌ها بیشتر در خانه هستند و با نیازهای اساسی شوهر و فرزندان خود کاملاً آشنا هستند؛ پس بهتر می‌توانند برای نیازهای ضروری خانواده برنامه‌ریزی کنند.

در هر صورت اگر می‌خواهید درآمد و هزینه‌های خود را به صورت متعادل نگه دارید، مدیریت مالی را فرا گرفته و تنها براساس برنامه مالی تعیین شده‌ی خود رفتار کنید. باشد تا روزی که بتوانیم این دانش را به فرزندان خود نیز آموزش دهیم تا آن‌ها به محض رسیدن به سن بزرگسالی و کسب اولین درآمدهایشان، آن‌ را به شیوه‌ای صحیح مدیریت کنند و به موفقیت مالی دست پیدا کنند.

برخی از سوالات رایج:

۱. مدیریت مالی خانواده را توضیح دهید؟

مدیریت مالی شامل فعالیت هایی ست که افراد یک خانواده در جهت کنترل و بهبود شرایط مالی یک خانواده انجام می دهند و همین فعالیت ها باعث بهبود و پیشرفت اقتصاد خانواده می شود.

۲. مدیریت مالی خانواده چگونه شکل می گیرد؟
مدیریت مالی خانواده دارای قواعد مناسب همان خانواده است که این قواعد براساس شرایط اقتصادی یک خانواده شکل می گیرد.

۳. رفتارهای مخرب در مدیریت مالی خانواده چیست؟
۱. خرید بدون برنامه
۲. چشم و هم چشمی
۳. مسافرت های بدون برنامه
۴. اطلاع کافی نداشتن از پول و شرایط پس انداز.