مفهوم تفکر استراتژیک (Strategic thinking) ، ویژگی های مهم تفکر استراتژیک

تفکر استراتژیک می­تواند به مدیران بسیار کمک کرده و موجبات رشد شرکت آن­ها را فراهم کند. برنامه­ ریزی استراتژیک به مجموعه ­ای از چهارچوب­ها و تئوری­هایی گفته می­شود که به کمک ابزارها و تکنیک­ها برای کمک به مدیران طراحی شده است. این برنامه الزاما قابلیت اجرا ندارد زیرا با گذر زمان تغییر پیدا می­کند و گاهی مشکلی از سازمان حل نمی­کند بلکه فقط موجب تسکین سازمان می­شود و با از بین رفتن آن اثرش نیز از بین رفته و در نتیجه مشکلات سازمان بزرگ­تر می­شود.

بنابراین لازم است افرادی برنامه استراتژیک را در سازمان ها طراحی نمایند که از تفکر استراتژیک برخودار باشند. این برنامه تنها یک هدف نیست بلکه مجموعه ای است که به مدیران کمک می­کند تا بتوانند در تصمیم­گیری های خود موفق شوند. بنابراین ضرورت تفکر استراتژیک و ضرورت آن بر هیچ کس پیچیده نیست و این رویکرد مدیریتی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است که در ادامه شما را با آن آشنا خواهیم کرد.

منظور از تفکر استراتژیک چیست؟

یکی از اصطلاحاتی که در دنیای استرتژی جدیدا بر سر زبان­ها افتاده است تفکر استراتژیک است. که در ادامه آن را برای شما شرح خواهیم داد. محیط کسب و کار در امروزه پیچیدگی­های خاص خود را دارد و دچار تحولات جهشی و ناپیوسته می­شود. تحولات پی­در­پی در پارادایم­ها و تغییرات غیر خطی و پیچیده و رقابتی که حیطه ­بندی در آن مشخص نیست از ویژگی­های کسب و کارهای امروزی هستند که منجر می­شوند پیش بینی اتفاقات آینده بسیار سخت شود.

مبنای تفکر استراتژیک بر اساس پیش بینی حوادث آینده که شامل فرصت­ها و تهدیدها است. و هنگامی که تفاوت بسیار زیادی میان واقعیت و پیش بینی وجود داشته باشد برنامه ریزی استراتژیک بی­ معنا می­شود. پس برنامه ­ریزی راهبردی نیازمند ثبات و پایداری در محیط، عوامل موثر بر محیط و اکنش و کنش هایی قابل فهم است.

در نتیجه می­توان گفت این نوع برنامه ریزی برای محیط کسب و کار امروزی گزینه مناسبی  نیست. با افزایش مشکلات در محیط کسب و کار زمینه برای پیدایش تفکر راهبردی فراهم شد. زیرا این تفکر می­تواند موثرتر از برنامه استراتژیک باشد.

در حال حاضر تعریف خیلی دقیقی برای تفکر راهبردی وجود ندارد اما می­توان گفت این تفکر به عنوان یک مکمل در برنامه ­ریزی استراتژیک وارد شده و رویکرد راهبری مناسب در سازمان به حساب می ­آید. پس بهتر است به جای تعریف تفکر استراتژیک ویژگی­ها و ماهیت آن را بررسی کرد تا بتوانیم به خوبی آن را شناخته و در برنامه ­های خود به کار ببریم.

 ماهیت تفکر راهبردی

افراد مختلفی در جهان تعاریفی از تفکر استراتژیک ارائه داده ­اند که در واقع ماهیت آن را نشان می­دهد و نه تعریفی از آن.  هنری مینتزبرگ این تفکر را به عنوان نمای یک پارچه ­ای از ایده کسب و کار بیان می­کند. گری هامل تفکر راهبردی را به عنوان معماری هنرمندان ه­ای در کسب و کار می­داند که نمادی از خلاقیت در محیط کسب و کار است.

رالف استیسی تفکر راهبردی را طرح ریزی تعریف می­کند که بر مبنای یادگیری شکل گرفته است و هر تعبیری نمایان کننده این رویکرده است. این در حالی است که پراهالاد و هامل اعتقاد داشتند تفکر راهبردی شیوه­ای ویژه برای اندیشیدن است که به عنوان یک مهارت استراتژی در نظر گرفته می­شود. در کل این نوع تفکر را می­توان به عنوان مبنایی جهت ایجاد کردن راهبری­های جدید دانست که می­تواند قواعد رقابتی را تغییر داده و چشم انداز متفاوتی از وضعیت موجود ارائه می­دهد. در نتیجه می­توان این تفکر را معماری هنرمندانه بر مبنای خلاقیت، فهم ناپیوستگی­ها و کشف در محیط کسب و کار دانست.

در حالت کلی می­توان تفکر استراتژیک را طرح ریزی عملکردها بر اساس یادگیری­های جدید دانست. این فرایند مداوم بوده و جهت رفع ابهام در محیط­های پیچیده به کار می­رود. این تفکر میتواند منجر به مزیت رقابتی شده و این هدف با فهم قواعد بازار و جوابگویی خلاقانه انجام می گیرد که می توان در محیط ناپایدار کسب و کار  آن را یک پدیده بی نظیر دانست.

منظور از تفکر راهبردی این نیست که مدیران آینده را پیش بینی کنند بلکه هدف تشخیص هر چه سریع­تر وضعیت بازار و استفاده کردن از فرصت­هایی است که دیگران به آن­ها توجه ندارند. داشتن تفکر استراتژیک به این معنا نیست که چند اقدام ساده انجام شود. بلکه مدیران باید بتوانند عواملی که بر سازمان اثر می گذارند را شناسایی کرده و با دید درستی بتوانند راه حل ها را بسط دهند.

اگر بخواهیم کلی به این ماجرا نگاه کنیم تفکر استراتژیک داشتن نوعی بصیرت از وضعیت موجود و استفاده از فرصت­های پیش آمده است که با استفاده از این تفکر می­توان سریعا و قبل از رقیبان فرصت­ها را پیدا کرده و از آن­ها استفاده نمود.

همچنین نباید فراموش کنیم که این تفکر علاوه بر توجه به روندهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و … نیازمند مدیری است که بتواند همبستگی این روندها را تشخیص دهد و عوامل موثر در دستیابی به هدف مورد نظر را شناسایی کند.

مزایای تفکر استراتژیک

تفکر استراتژیک دارای مزایای بسیاری است. این تفکر موجب افزایش اعتماد میان همکاران در یک سازمان می ­شود و آن­ها را ترغیب به اصل کار گروهی  در کنار هم می­کند. همان­طور­که می­دانید هماهنگی میان افراد یک سازمان از اهمیت زیادی برخودار است و ساز مخالف دلخواه هیچ کس نیست. در اثر این نوع تفکر سایر افراد سازمان متعهدتر شده و عملکرد آن­ها بهبود پیدا می­کند و با استفاده از این نوع تفکر تفکر ناب جایگزین تمام فکرهایی می­شود که فایده­ای ندارند.

رابطه میان تفکر راهبردی و برنامه راهبردی

در ابتدا در مورد تفکر راهبردی و همچنین برنامه ریزی راهبردی صحبت کردیم. همان­طور­­که گفتیم تفکر استراتژیک و برنامه ریزی استراتژیک می­توانند به عنوان مکمل در کنار یکدیگر فعالیت کنند. تفکر راهبردی موجب خلق چشم انداز می­شود و برنامه ریزی راهبردی ابزاری برای پیاده سازی این چشم انداز است.

تفکر استراتژیک سعی می­کند جهت گیری مناسبی برای سازمان تعیین کند و برنامه ریزی استراتژیک تلاش می­کند سازمان را در جهت مشخص شده­ای پیش ببرد. می­توان گفت مفهوم این دو متمایز از هم بوده و در حالت کلی هنگامی که تفکر استراتژیک شکل گرفت در ادامه روند شکل گرفتن آن برنامه ریزی راهبردی اتفاق می­افتد.

ویژگی تفکر استراتژیک

افراد استراتژیست دارای ویژگی­های خاصی می باشند که لازم است مدیران و افراد یک سازمان نسبت به آن­ها آگاهی داشته باشند. از جمله این ویژگی­ها می­توان به مواردی نظیر موارد زیر اشاره کرد.

1. تفکر استراتژیک بر مبنای نگرش خلاق است به این معنا که آینده متفاوتی را برای سازمان به وجود می­ آورد. خاصیت اصلی این نوع تفکر ایده ­زایی و ایده ­یابی است که موجب می­شود سازمان در برابر مسائل مختلف راهی را پیدا کند.
2. تفکر راهبردی بر اساس تفکر سیستمی شکل گرفته است به این معنا که نگاهی جامع به گسترده ­تر کردن کسب و کار و صنعت دارد و فقط محدود به یک واحد یا سازمان نیست. این تفکر جریان ایجاد ارزش از اول تا آخر برای مشتری را در نظر می­گیرد. در نتیجه همین نگرش سیستمی باعث می­شود ایده ­های سازمانی و فراسازمانی ایجاد شود.
3. این تفکر بر مبنای نقد و بررسی انتقادی است و نگاهی پرسشگرانه و موشکافانه در مسائل دارد. مفروضات برای یک کسب و کار ثابت نبوده و همیشه ثابت نخواهد بود. مشتریان تغییر می­کنند. در نتیجه نگرش انتقادی مدل­های ذهنی و چهارچوب­های فکری در سازمان شکسته شده و سازمان به سمت و سوی جدیدی پیش می­رود که منجر به یادگیری ۲ حلقه ­ای می­شود.
4. تفکر راهبردی نوعی تفکر ترکیبی است به این معنا که از انواع داده ­های سخت و نرم استفاده می­کند. این در حالی است که برنامه­ریزی استراتژیک معمولا بر اساس داده ­های سخت است. اما تفکر استراتژیک بر اساس بینش­ها، تمثیل­ها، ایده­ها، و مفاهیم جدید عمل می­کند.
5. تفکر استراتژیک در جست و جوی مزیت­ها است به این معنا که برای کسب موفقیت در بازار لازم است برتری و امتیاز مشخصی برای سازمان وجود داشته باشد. در غیر این صورت دلیلی ندارد مشتریان آن سازمان را انتخاب کنند. در نتیجه تفکر راهبردی تلاش می­کند از تقلید دوری کرده و به جست­ و ­جوی نهفته­ای می­پردازد.
6. این تفکر نتیجه گرا است. به این معنا که نه خیلی ایده آل گرا است و نه بدون تجربه و اندیشه وارد کاری می­شود. این نوع تفکر رویکردی تجربی آزمایشی دارد و تلاش می­کند با استفاده از تجربه ­های کوچک به برداشت­های جدید دست یابد.

از دیگر ویژگی­های تفکر استراتژی بر اساس تفکر لیدکا می­توان به نگرش سیستماتیک، تمرکز بر روی اهداف، تفکر در زمان، فرضیه­ سازی و  فرصت جویی هوشمندان اشاره نمود.

ویژگی مدیرانی که تفکر راهبردی دارند

مدیرانی که تفکر راهبردی دارند همواره دارای ویژگی­هایی هستند که پیش از این برای تفکر راهبردی بیان کردیم. این افراد مدام تفکرات جدید را در سازمان به کار گرفته و از تغییر نمی­ترسند. همیشه برای تمام تصمیمات یک دید بلند­مدت داشته و برای تمام امورات سازمان برنامه ریزی قبلی در ذهن دارند. این افراد دارای ویژگی­های منحصر به فردی هستند که موجب موفقیت آن­ها می­شود که از جمله این ویژگی­ها می­توان به موارد زیر اشاره کرد.

1. مدیرانی که تفکر راهبردی دارند، به پدیده ها و مسائل با ژرف نگری خاصی نگاه می کنند.
2. این افراد معمولا روحیه بسیار کنجکاوی دارند.
3. مدیران راهبردی معمولا تفکری منطقی دارند.
4. این افراد در بیان نظرات خود بسیار جسور هستند.
5. این افراد از موضوعات جدید لذت می برند و از تغییر بیمی ندارند.
6. این افراد روزانه تلاش می کنند اطلاعات خود را در مورد کسب و کارشان به روز کنند و به مسائل قدیمی اکتفا نمی کنند.
7. مدیرانی که تفکر استراتژیک دارند معمولا افرادی با قوه تخیل خلاق هستند.
8. این افراد معمولا قبل از اقدام تمام جنبه ها را بررسی نموده و سپس اقدام به عمل می کنند.
9. این مدیران از رقابت و قرار گرفتن در بازار رقابتی بسیار خوشحل می شوند.

• معمولا افراد پرکار و فعالی هستند.
• به رشد حرفه ای سازمان بسیار اهمیت می دهند.
• همواره به وضع موجود قانع نبوده و تلاش می کنند خود را در شرایط بهتری قرار دهند.

چگونه تفکر استراتژیک تقویت می شود؟(روش‌های بهبود تفکر راهبردی چیست)

تفکر استراتژیک قابل ارتقا دادن و تقویت است و مدیران می­توانند با انجام کارهایی این تفکر را در وجود خود تقویت کنند و سبب توسعه فردی در خود بشوند. از جمله ای تغیرات می­توان به تغییر در طرز تفکر مانند گرایش پیدا کردن به خطر پذیری، جهت گیری از نظر زمانی که از گذشته به سمت آینده است و … اشاره کرد.

همچنین با تقویت صلاحیت از طریق ابعادی مانند شخصیت و استعداد مدیران و بهبود آن­ها، افزایش مهارت حل مساله، افزایش آگاهی در مورد محیط پیرامون و … تفکر استراتژیک را در وجود خود تقویت نمود.

سخن پایانی

تفکر استراتژیک به عنوان یک مکمل در کنار برنامه­ ریزی استراتژیک است که برای تصمیم­گیری در یک سازمان ضروری است. مدیرانی که از این نوع تفکر برخودارند افرادی خلاق، نترس و آینده ­نگر هستند که می­توانند با داشتن دیدی بلند­مدت و پیش بینی حوادث آینده به موفقیت­هایی دست یابند. از جمله ویژگی­ های تفکر استراتژیک می­توان به دید نقادانه، خلاقیت، نگرش سیتماتیک و … اشاره کرد.

برخی از سوالات رایج

۱. منظور از تفکر استراتژیک چیست؟

تفکر استراتژیک یکی از اصطلاحاتی است که در دنیای استراتژیک امروز بر سر زبان‌ها افتاده و بر اساس پیش بینی حوادث آینده است که شامل فرصت‌ها و تهدیدها می‌باشد .

۲.ماهیت تفکر راهبردی چیست؟

ماهیت تفکر راهبردی را می‌توان طرح ریزی عملکرد‌ها بر اساس یادگیری‌های جدید دانست که این فرآیندها به صورت مداوم هستند و به جهت رفع ابهام در محیط های پیچیده به کار می روند.

۳.چگونه می توان تفکر استراتژیک را تقویت کرد؟

تفکر استراتژیک قابل ارتقا است و می‌توان با ایجاد تغییر در طرز تفکر مانند گرایش پیدا کردن به خطرپذیری و جهت گیری صحیح زمانی آن را ارتقا داد.