بررسی کامل شکاف دیجیتالی (Digital divide)
اصطلاح شکاف دیجیتالی اولین بار در دهه ۱۹۹۰ ایجاد شد و به طور کلی به نامنظم و ناموزون بودن فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) اشاره دارد. در واقع شکاف دیجیتالی دو سطح دارد. شکاف سطح اول به دسترسی نابرابر بخش‌های مختلف جامعه به فناوری اشاره می‌کند در حالی که شکاف سطح دوم به استفاده نابرابر از این فناوری اشاره دارد.
در واقع پس از ظهور فناوری‌های مدرن که با سرعت بسیار بالایی در میان زندگی مردم نفوذ کردند، انقلابی عظیم در دنیای دانش و فناوری رخ داد که در نهایت منجر به ظهور شکاف جدایی بین کشورهای ثروتمند و کشورهای فقیر یا بین کشورهای شمال و کشورهای جنوب شد که از آن به عنوان شکاف دیجیتال یاد می‌شود. در مواردی حتی این شکاف یک چالش بزرگ برای کشورهای در حال توسعه یا فقیر برای همگام شدن با توسعه اطلاعات محسوب می‌گردد.
شکاف دیجیتالی همان عدم تعادل جریان ارتباط اطلاعات است. با این حال آمار و نتایج مطالعات به ما نشان می‌دهد که با وجود تمامی تلاش‌هایی که به منظور توسعه و نوسازی در کل دنیا انجام شده است، این شکاف همچنان باقی خواهد ماند؛ زیرا سال به سال به میزان قشر فقیر دنیا افزوده می‌گردد.
شکاف دیجیتال اصطلاحی نیست که تنها به تمایز بین کشورهای شمال و کشورهای جنوب محدود شود، بلکه این شکاف بین ثروتمندان تحصیلکرده، فقیران، سیاهپوستان و سفیدپوستان نیز موجود است. با توجه به اهمیت این مسئله در جامعه تصمیم گرفتیم تا در این مقاله از دکتر ویز به توضیح این بپردازیم که شکاف دیجیتالی چیست و چه عواملی در رخداد این مسئله تاثیرگذار هستند. همچنین در ادامه به بررسی شکاف دیجیتالی در ایران میپردازیم.
عوامل تاثیرگذار بر شکاف دیجیتالی
نابرابری‌های دیجیتالی تمایزهای قابل توجهی را در میان جوامع مختلف جهانی ایجاد کرده است، که برخی از بارزترین نتایج حاصل از شکاف دیجیتالی شامل موارد زیر است:
-
تاثیرات ناشی از شکاف بر اقتصاد
خدمات مخابراتی و استفاده گسترده از اینترنت می‌تواند اقتصاد یک کشور را تقویت سازد. همچنین مردم می‌توانند از این طریق با از بین بردن ازدحام‌های ترافیکی به خریدهای آنلاین بپردازند زیرا؛ انجام این جور معاملات بدون استفاده از هرگونه کاغذ یک رویکرد مناسب برای ایجاد توانمندی اقتصادی است. شکاف اقتصادی در حال حاضر در کشورهای در حال توسعه‌ای که قدرت ادغام کافی فناوری اطلاعات و ارتباطات را ندارند، بیشتر از سایر کشورهای دیگر است.
-
تاثیر شکاف دیجیتال بر آموزش
شاید بتوان یکی از اصلیترین عوامل ایجاد شکاف دیجیتالی در ایران را عدم دسترسی عده و قشر خاصی از کودکان، خصوصاً دختران به امکانات آموزشی دانست. از آن جایی که اینترنت کتابخانه‌ای غنی از هرگونه اطلاعات است، اکنون دیگر بیش از هر زمان دیگری این موضع اهمیت دارد تا سیستم‌های آموزشی بتوانند آموزش‌های خود را با علم و تکنولوژی مطابقت دهند.
همواره دستیابی به فناوری اطلاعات و ارتباطات با موفقیت‌ها و تحقیقات عالی علمی در ارتباط مستقیم بوده است. از آن‌جایی که آموزش قدرت ذهن انسان را توانمند می‌سازد و او را برای رسیدن به موفقیت‌های چشمگیر در جامعه آماده می‌سازد، دیگر وجود هرگونه شکاف دیجیتالی می‌تواند یک سد در راه رسیدن قشر خاصی از مردم یک کشور یا یک منطقه به موفقیت شود.
-
تاثیر شکاف دیجیتالی در حوزه‌های اجتماعی
امروزه دیگر میزان دسترسی شما به اینترنت است که ارتباطاتتان را پیش می‌برد. امروزه دیگر سیستم عامل رسانه‌های اجتماعی مانند، فیس‌بوک در میان مردم تعامل و رابطه برقرار می‌کنند و آنها را به عنوان دوست و یا خانواده به یکدیگر متصل می‌سازند. همچنین یکی از فواید استفاده و مدیریت رسانه اجتماعی این است که ما می‌توانیم سریعتر از اتکا به روزنامه‌های سنتی به اطلاعات مورد نظر خود دسترسی پیدا کنیم.
هنر و موسیقی جزو مهم ترین عواملی هستند که به طرز چشمگیری توسط فناوری متحول گشته‌اند و دیگر جزو مزایایی محسوب می‌شوند که جوامع محروم از اینترنت از آنها بی‌بهره خواهد ماند. پس با توجه به تمامی این نکات می‌توان گفت که رفع شکاف دیجیتالی برای توانمند‌سازی کشورهای در حال توسعه امری بسیار ضروری است.
-
تاثیر کلی شکاف دیجیتالی بر جامعه
شکاف دیجیتالی به طرزی آشکار به تفکیک افراد جامعه از نظر قومیت‌ها، سن، نژاد و جنسیت پرداخته است. اینگونه فناوری‌ها تاکنون باعث شده‌اند که در جامعه نوعی پوشش و سد میان افرادی که دسترسی به اینترنت دارند و افرادی که فاقد این دسترسی هستند ایجاد شود.
انواع شکاف دیجیتال
شکاف دیجیتال انواع مختلفی دارد که تمامی آنها به میزان دسترسی ما به اینترنت ارتباط دارند. برخی از شکاف‌های دیجیتال موجود در دنیا که از اهمیت بالای دیجیتال مارکتینگ برای کسب و کار می باشند عبارتند از:
-
شکاف ناشی از جنسیت
طبق گزارشاتی که در سال ۲۰۱۳ تهیه شده‌اند گفته شده است که شکاف جنسیتی ناشی از عدم دسترسی و در اختیار داشتن اینترنت است و آمار ناشی از آن خصوصاً در کشورهای در حال توسعه بسیار زیاد است. گرچه اکنون در سال ۲۰۲۰ دیگر استفاده از تلفن همراه هوشمند به امری ضروری تبدیل شده است، اما گزارشات اعلام شده حاکی از این موضوع هستند که میزان استفاده زنان و مردان از این امکانات به یک میزان نیست و زنان هنوز نتوانسته‌اند در این زمینه به برابری در استفاده از اینترنت با مردان برسند.
خصوصاً در کشورهای کم درآمد میزان استفاده مردان از این امکانات چیزی حدود ۹۰ درصد بیشتر از زنان است. نکته جالبتر این است که در میان زنانی که تلفن همراه دارند ۱.۲ میلیارد از آنها که در کشورهای کم درآمد ساکنند به اینترنت دسترسی ندارند.
-
شکاف اجتماعی
دسترسی به اینترنت باعث ایجاد روابط و محافل اجتماعی در میان افراد دارای علایق مشترک می‌شود. سیستم عامل‌های رسانه‌های اجتماعی مانند؛ توییتر و فیس بوک بر اساس علایق مشابه افراد برایشان گروه‌های مشترک ایجاد می‌کند.
امروزه دیگر بیش از هر زمان دیگری استفاده از اینترنت بر طبقه‌بندی اجتماعی افراد تأثیر گذاشته است. این امر بیشتر در جوامعی که بیشتر افراد به اینترنت دسترسی دارند و دیگر جوامعی که به اینترنت متصل نیستند مشهود است. در واق دیگر گروه‌های غیر متصل به حاشیه رانده می‌شوند؛ زیرا نمیتوانند خود را با جوامع و اقشار متصل به اینترنت وفق دهند.
-
شکاف دسترسی جهانی
افراد مبتلا به معلولیت‌های جسمی ممکن است هنگام دسترسی به اینترنت نتوانند از سخت افزارها و نرم افزارهای موجود استفاده کنند. در برخی از نقاط جهان نیز به دلیل کمبود مهارت سواد دیجیتالی و سطح پایین تحصیلات ممکن است برخی افراد از اینترنت و پتانسیل گسترده آن عقب بمانند.
دلایل شکاف دیجیتال
با این وجود که همواره اقدامات زیادی در سطح دنیا به منظور متوقف کردن یا کاهش میزان شکاف اینترنتی صورت می‌گیرد اما همچنان این شکاف با سرعت بیشتری در حال توسعه یافتن میان جوامع متفاوت است. در این بخش از مقاله ما شما را با تعدادی از دلایل رخداد این مسئله آشنا می‌کینم:
-
تحصیلات
آموزش و پرورش را می‌توان یک منبع قابل اعتماد جهت مبارزه با این شکاف دانست، زیرا کم سوادی یکی از اصلیترین عوامل ایجاد شکاف طبقاتی است. طبق گزارشاتی اعلام شده است که دارندگان مدرک دانشگاهی چیزی حدود ۱۰ برابر بیشتر از توانایی استفاده صحیح از اینترنت و کامپیوتر در زندگی روزمره خود در مقایسه با افرادی با تحصیلات کمتر برخوردارند.
-
سطح درامد
شکاف درآمدی همواره نقش بسزایی در بزرگتر کردن شکاف دیجیتالی داشته است. به طور کلی افرادی با درآمد بالا ۲۰ برابر بیشتر از افراد کم درآمد به اینترنت دسترسی خواهند داشت و همچنین خانواده های ثروتمند ۱۰ برابر بیشتر از خانواده‌های کم درآمد دارای رایانه و اینترنت پرسرعت در خانه هستند. از آن‌جایی که اقشار کم درامد از عمده درامد خود در جهت تامین نیازهای اساسی استفاده می‌کنند، نوع نگاه آنها به فناوری به دیده تجملاتی و لوکس است.
-
محدودیت‌های جغرافیایی
کشورهای پیشرفته‌تر و اقتصادی به دلیل ثروتی که دارند به انواع گسترده‌ای از فناوری‌ها و تکنولوژی‌های روز دنیا دسترسی دارند در حالی که کشورهای کمتر توسعه یافته و دارای سطح اقتصادی ضعیف و یا متوسط از فناوری و زیرساخت‌های لازم جهت برقراری ارتباط اینترنتی پرسرعت برخوردار نیستند. می‌توان گفت که محدودیت‌های جغرافیایی داخل هر کشور نیز نوعی شکاف دیجیتالی ایجاد می‌کنند و مناطق شهری نیز بیشتر از مناطق روستایی و کوهستانی به اینترنت 4G دسترسی دارند.
-
انگیزه و منافع عمومی
گروهی از مردم نیز هستند که علاوه بر اینکه میزان درآمد لازم برای خرید هر نوع امکاناتی را دارند، اما به تحصیلات و سواد رایانه‌ای علاقه چندانی نشان نمی‌دهند و اعتقادی به یادگیری رایانه و پتانسیل‌های اینترنتی ندارند. این دسته از افراد این امکانات را یک ویژگی لوکس و غیر‌ضروری می‌دانند و عده ای دیگر نیز آن را بیش از حد پیچیده تصور می‌کنند.
-
سواد دیجیتالی
مسلما ثروتمندترین کشورهای جهان دسترسی گسترده‌تری به رایانه و سایر دستگاه‌هایی متصل به اینترنت دارند. همچنین دانش‌آموزانی که در طول مدرسه خود به واسطه رایانه تحصیل می‌کنند و مهارت دیجیتالی لازم را می‌آموزند مسلماً برتری بیشتری نسبت به دانش‌آموزانی دارند که در سنین پایین هیچ نوع آشنایی با این فناوری‌ها ندارند. در واقع عدم دسترسی فیزیکی به فناوری به ویژه در کشورهای در حال توسعه شکاف دیجیتالی و فقر اطلاعاتی را بیش از پیش افزایش می‌دهد.
-
مشکلات زبانی
این موضع که در همواره در یکسری از آخرین فناوری‌های ساخته شده از زبان یک کشور خاص استفاده نشود باعث می‌شود تا به نحوی مانع دستیابی محققان آن کشور به اطلاعات مورد نیاز در مورد آن برنامه و یا فناوری جدید گردد و همچنین استفاده از آن برنامه برای کاربران معمولی آن کشور نیز دشوار خواهد شد.
-
دلایل سیاسی
در واقع گاهاً برخی از دولت‌ها خصوصاً در کشورهای در حال توسعه به منظور اطمینان از داشتن تسلط شدید برروی مردم خود و برای تحت کنترل داشتن جامعه سعی می‌کنند تا دسترسی مردم به این امکانات را خصوصاً در زمینه رسانه‌ها محدود سازند و وجود چنین رسانه‌هایی را به دلیل تاثیر منفی بر افکار جوانان مضر اعلام می‌کنند.
چی نیست؟! ۲۴ آمار و فکت بازاریابی دیجیتال”]
همچنین می‌توان گفت که وجود برخی از تحریم‌هایی که در حال حاضرعلیه ایران وجود دارد که باعث شده شرایط اقتصادی ما بیش از هر زمان دیگری دشوار گردد، یکی دیگر از اصلیترین دلایل ایجاد شکاف دیجیتالی در ایران است.
نتیجه گیری
طبقات اجتماعی مختلف و نابرابری‌های اقتصادی که به طرق مختلف در سرتاسر دنیا در حال گسترش یافتن هستند، عامل اصلی افزایش شکاف طبقاتی و دیجیتالی بین مردم محسوب می‌گردند.
در حال حاضر شکاف دیجیتالی به ابزاری برای سنجش و درک زیرساخت‌های ارتباطی در کشورهای مختلف و همچنین توانایی افراد و شرکت‌ها در بهبود بخشیدن به فرصت‌هایشان تبدیل شده است.
در واقع شکاف دیجیتالی از طریق شکاف دانش بین گروه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و بین دولت‌ها وجود دارد تقویت می‌گردد. در عصر حاضر سیاست‌گذاران به طور فزاینده‌ای به مردم یادآوری می‌کنند که چگونه شکاف اطلاعاتی در حال گسترش یافتن میان کشورهای شمالی و جنوبی است و اینکه این مسئله چگونه توانایی کشورها را برای خلق هرگونه نوآوری محدود می‌سازد و باعث این می‌شود که آنها رشد اقتصادی و تولید دانش را به میزان کمتری تجربه کنند.
همچنین با مشارکت وزارت‌های آموزش و پرورشی در کل دنیا، دیگر دسترسی به لپ‌تاپ‌ها و رایانه‌های ارزان قیمت برای بسیاری از جوانان امکان پذیر شده که می‌تواند میزان شکاف دیجیتالی موجود در سطح دنیا را اندکی کاهش دهد. امیدواریم تا مطالب ارائه شده در این مقاله در خصوص “شکاف دیجیتال” مورد توجه شما همراهان همیشگی دکتر ویز قرار گرفته باشد.
برخی از سوالات رایج:
۱. شکاف دیجیتالی را به اختصار توضیح دهید؟
شکاف دیجیتال پدیده ایی ست که در سال اخیر به میزان زیادی به آن توجه شده است و به اختلاف در شیوه ی به دست آوردن و رسانه ایی شدن اطلاعات اشاره می کند. درواقع شکاف دیجیتال به عدم تعادل در مدرنیته و سنت می پردازد.
۲. عوامل مهم در شکاف دیجیتال چیست؟
۱. تاثیرات ناشی از شکاف بر اقتصاد
۲. تاثیر شکاف دیجیتال بر آموزش
۳. تاثیر شکاف دیجیتالی در حوزه‌های اجتماعی
۴. تاثیر کلی شکاف دیجیتالی بر جامعه
۳. انواع شکاف دیجیتال چیست؟
۱. شکاف ناشی از جنسیت
۲. شکاف اجتماعی
۳. شکاف دسترسی جهانی
نظرات شما عزیزان:
